Las doświadczalny

DSC04221 (Small)
Pomiędzy trzema mazurskimi jeziorami Śniardwy, Bełdany i Warnołty położony jest las, użytkowany przez Stację Badawczą Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie. Od 1956 roku, teren lasu popielniańskiego administrowany przez Lasy Państwowe został udostępniony Polskiej Akademii Nauk do celów naukowo – badawczych. Sześć lat później, las o powierzchni ponad 1600 ha przekazano w pełne użytkowanie ówczesnemu Zakładowi Doświadczalnemu PAN, w Popielnie. Obszar ten ogrodzono przeznaczając go dla hodowli zachowawczej wolnożyjących tabunów konika polskiego.

Pierwotnie obszar obecnego lasu wchodził w skład rozległych i niedostępnych puszcz rozciągających się od rzeki Drwęcy aż po Niemen. Gatunkami dominującymi w puszczy były drzewa liściaste: dęby, lipy, klony, olsze a także brzozy. W XVIII wieku, w wyniku gospodarki człowieka sosna zaczęła wypierać gatunki liściaste, co było wynikiem zmiany charakteru pierwotnej puszczy na lasy gospodarcze.
DSC07461
Pomimo intensywnej ingerencji człowieka, ciągnącej się przez ponad trzy stulecia las popielniański zachował dużą różnorodność siedlisk i roślinności. Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem są tu bory świeże, gdzie gatunkiem panującym jest sosna zwyczajna. Znalazła ona sprzyjające warunki do wzrostu i rozwoju wytwarzając, na starych puszczańskich siedliskach, cenny ekotyp sosny mazurskiej. Charakteryzuje się on równomiernością przyrostów rocznych; prostą, dobrze oczyszczoną strzałą; wysoko umieszczoną, regularną koroną z zaznaczonym do późnego wieku stożkiem wzrostu. Powierzchniowy udział tego gatunku wynosi 81,2%, a najstarszy drzewostan sosnowy liczy około 240 lat. Drzewostany o wieku przekraczającym 140 lat zajmują powierzchnię około 200 ha, a ich miąższość często przewyższa 500 m3/ 1ha. Zróżnicowany jest także skład runa na siedliskach borowych. W starych drzewostanach świetlistych pojawia się zwarta darń trzcinnika leśnego. Wiosną, w bardziej zacienionych miejscach spotkać możemy coraz rzadszą konwalię majową. Pospolita na tych siedliskach jest borówka czarna, tworząca w niektórych miejscach mozaikę z bardzo rzadkimi, chronionymi krzewinkami zimoziołu północnego. Jego nitkowate, zimozielone pędy płożące dochodzą do jednego metra długości., natomiast na wyniesionej łodyżce, wczesnym latem tworzą się pary jasnoróżowych, dzwonkowatych kwiatów. Jest to relikt glacjalny, występujący w chłodnym klimacie półkuli północnej.
DSC05561 (Small)
DSC05602 (Small)

Na omawianym obszarze obecne są również lasy liściaste, reprezentowane przez łęg jesionowo – olszowy i grąd subkontynentalny. Zajmują one niewielkie powierzchnie w stosunku do omawianych wcześniej borów, jednak są istotnym elementem podnoszącym różnorodność lasu jako ekosystemu. Pomimo dużej ingerencji człowieka w strukturę drzewostanów leśnych, nadal gatunkami panującymi w grądzie są grab i lipa drobnolistna, którym towarzyszy dąb szypułkowy. Runo tego zbiorowiska jest niezwykle bogate pod względem gatunkowym. Wiosną spotkać tu można zawilce oraz przylaszczki. Obecne są tu również gatunki chronione takie jak wawrzynek wilczełyko, niewielki krzew zawierający glukozyd dafninę, która jest silnie trującym związkiem a najwięcej zawierają jej czerwone owoce. Często przed stopnieniem śniegów, krzew ten kwitnie bladoróżowymi i silnie pachnącymi kwiatami. Ponadto do występujących w lesie, gatunków chronionych należą: marzanka wonna, lilia złotogłów, kopytnik pospolity, kalina koralowa.DSC05603 (Small)

W granicach lasu znajdują się dwa jeziora dystroficzne Smolak Duży i Smolak Mały, będące w różnych stadiach sukcesji naturalnej. Stwarzają one warunki do rozwoju różnego typu zbiorowisk torfowiskowych, szuwarowych, a przede wszystkim torfowisk mszysto – turzycowych, tworzących tzw. pło – pływający kożuch dookoła lustra wody tych jezior, z charakterystycznymi gatunkami torfowców, borówką bagienną, rosiczką, modrzewnicą, czy wełnianką. W części bardziej utrwalonego pła wytwarza się mszar z karłowatą sosną, z bagnem zwyczajnym tworzący strefę ekotonową dla boru bagiennego.

Wyświetl większą mapę

Na odlesionych terenach torfowisk niskich występują łąki o nazwach nadanych im przez miejscową ludność jak np. Leleki czy Wielka Łąka. Stanowią one podstawową bazę żerową dla konika polskiego oraz zwierzyny płowej. Całkowicie odmiennym zbiorowiskiem od dotychczas przedstawionych są murawy kserotermiczne (typowe dla siedlisk suchych i nasłonecznionych) rozwijające się na bezleśnych zboczach o wystawie południowej, wzdłuż wschodniego brzegu jeziora Bełdany.
pażdz 14 117 (Small)
Duża różnorodność szaty roślinnej sprzyja bytowaniu wielu gatunków zwierząt. Królem lasu jest jeleń europejski. W czasie rykowiska, las rozbrzmiewa licznymi odgłosami jeleni – byków, które w ten sposób manifestują swoją przewagę nad przeciwnikami starającymi się o chmary łań. Dochodzi często do ostrych starć pomiędzy osobnikami dorosłymi. W wyniku tak ostrej rywalizacji jedne jelenie przegrywają i tracą swoją dominację, inne wręcz przeciwnie przejmują przewodnictwo nad łaniami. Obok jeleni spotkać można w lesie sarny, rzadziej łosie. Po ostatniej mroźnej i długiej zimie (1995/1996) znacznie zmniejszyła się liczebność dzika, jak i również zwierzyny płowej. Ostatnio na terenie naszego lasu pojawił się wilk, którego stała obecność byłaby niepożądaną gdyż wywołałaby duży niepokój w stadach koników polskich. Z ptactwa na uwagę zasługuje orzeł bielik penetrujący podczas lotu teren w poszukiwaniu pożywienia: padliny, ryb, ptactwa wodnego. Rzadkim gościem w lesie jest również rybołów, którego liczebność w całej Polsce wynosi około czterdzieści par lęgowych. O ilości występujących tu gatunków ptaków najlepiej możemy się przekonać wiosną kiedy to las rozbrzmiewa ich odgłosami. Najbardziej charakterystyczny jest „klangor” żurawi, które jesienią w niedostępnych partiach lasu mają swoje zlotowiska. Z oddali usłyszeć można bąka, płochliwego mieszkańca trzcinnowisk, nad śródleśnymi łąkami krążą czajki oraz bekasy a wieczorną ciszę może przerwać „chrapanie” słonki. W celu ochrony tych, oraz wielu innych gatunków ptaków wodno – błotnych, na jeziorze Warnołty utworzono rezerwat krajobrazowo – ornitologiczny.pażdz 14 112 (Small)

Tak ciekawy obiekt przyrodniczy stwarza szerokie możliwości prowadzenia obserwacji i badań naukowych.

Efektem długoletnich prac kartograficznych i fitosocjologicznych prowadzonych w lesie, w latach 1984 – 1985 oraz 1995, jest opracowanie wraz z mapą pt. „Roślinność rzeczywista lasów Stacji Badawczej PAN w Popielnie.” autorstwa A. Jutrzenka – Trzebiatowskiego i Cz. Hołdyńskiego, wydane w 1996 roku. Opisuje ono poszczególne zbiorowiska roślinne lasu, ich rozmieszczenie, gatunki charakterystyczne i chronione, wzbogacona jest fotografiami.

W obrębie lasu prowadzone są wieloletnie obserwacje nad behawiorem wolnożyjących tabunów konika polskiego. Zwyczajom i historii tych koni poświęcony będzie następny artykuł.

Obecność koników oraz licznej populacji jelenia, a także silna presja turystyczna skłoniły do rozpoczęcia badań nad stopniem synantropizacji tego kompleksu leśnego.

Rozpoczęto również badanie struktury drzewostanów sosnowych rosnących nad brzegami jezior. Prace te mają na celu określenie sposobu gospodarowania drzewostanami wodochronnymi.

Teren Stacji Badawczej leży w atrakcyjnym turystycznie miejscu, Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, co związane jest z natężeniem ruchu turystycznego w ciągu lata. W celu jego ochrony zagospodarowano polany biwakowe nad jeziorem Bełdany, które dzięki odpowiedniemu wyposażeniu ograniczają degradację lasu. Oraz wytyczono ścieżkę przyrodniczą oraz ścieżkę botaniczną „Smolaki”, których celem jest zaznajomienie turystów z bogatą roślinnością lasu, a tym samym ograniczenie niekontrolowanej penetracji ostoi zwierzyny, w szczególności konika polskiego i miejsc lęgowych rzadkich gatunków ptaków.
popielno 10.12 127 (Small)

W roku 2003 Popielniański Las wszedł w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego – Lasy Mazurskie. Obszar ten ze swoją różnorodnością siedlisk uznany jest jako swoista kwintesencja bogactwa florystyczno-fitosocjologicznego całego LKP – „Lasy Mazurskie”.

Las popielniański jest bardzo cennym obiektem tak pod względem ekologicznym jak i naukowo – badawczym oraz turystycznym. Dlatego też bardzo ważnym jest takie nim dysponowanie aby wszystkie te istotne funkcje były należycie spełnione.

Dzięki konsekwentnie prowadzonej od 40 lat gospodarce leśnej możliwe było ukształtowanie jedynego w Europie obszaru gdzie przebywają w stanie wolnym tabuny konika polskiego wywodzącego się bezpośrednio z dzikiego konia Tarpana, który zamieszkiwał dawne tereny tereny Europy Środkowej.

– T. M. Żurkowscy